Unowocześnienie i usprawnienie oświaty nie jest możliwe bez istotnego przełomu w edukacyjnym wykorzystaniu technologii informacyjnej. Artykuł porusza problem e-learningu w szkole.


Z dużym prawdopodobieństwem możemy przyjąć, że w perspektywie kilkunastu lat technologia informacyjna stanie się nieodłącznym elementem życia prywatnego i zawodowego zdecydowanej większości ludzi w naszym kręgu cywilizacyjnym. Bez podstawowych umiejętności związanych z tą technologią nie będzie możliwe wykonywanie większości zawodów oraz uzupełnianie posiadanych kwalifikacji i nabywanie nowych. Pozyskiwanie, opracowywanie i wykorzystywanie informacji stanie się częścią typowych działań prywatnych i zawodowych. Wobec tego oświata już dziś staje przed koniecznością przygotowania absolwentów szkół do sprawnego posługiwania się sprzętem i oprogramowaniem informatycznym i telekomunikacyjnym.

E-learning (dla dydaktyka) to nauczanie – uczenie się przy wykorzystaniu Internetu i komputerów, głównie na odległość. Taką formę edukacji wspiera oprogramowanie komputerowe zwane platformą e-learning. Edukacja szkolna w procesie modernizacji może dużo skorzystać z możliwości jakie daje e-learning. Wiele rozwiązań pochodzących z tej formy kształcenia może z powodzeniem wspomagać tradycyjne lekcje szkolne. Powstanie wtedy coś w rodzaju kształcenia hybrydowego (blended learning), które skupia w sobie zalety nauczania tradycyjnego i e-learningu. Takie połączenie pozwoli zminimalizować niektóre wady edukacji szkolnej.

Przykładem może być problemem związany z brakiem wyrównanego poziomu wiedzy w grupie. W związku z czym nauczyciel zazwyczaj ukierunkowuje się na tzw. przeciętego ucznia. Tracą na tym jednostki poniżej średniej (nie są w stanie nadążyć za materiałem) i powyżej średniej (nudzą się na lekcji, nie wykorzystują swoich możliwości itd.).

Innym problemem, w rozwiązaniu którego może pomóc e-learning jest brak czasu na to, by w trakcie lekcji zarówno nabyć niezbędną wiedzę jak i wykorzystać ją do wykonywania różnorodnych zadań oraz należycie utrwalić. W związku z tym lekcje wykorzystywane są głównie do przekazu wiedzy, a kształtowanie umiejętności, powtarzanie i utrwalanie spychane jest na pracę własną ucznia. Kolejny problem to kształcenie uczniów niepełnosprawnych i chorych, którzy przez dłuższy czas lub w ogóle nie mogą uczęszczać do szkoły.

Takich problemów można wymienić jeszcze więcej. Wszystkie mają jedną wspólną cechę – trudno je rozwiązać w ramach tradycyjnego modelu lekcji. Stąd też zasadne wydaje się sięgnięcie do e-learningu

Określenie to stało się w ostatnich latach popularne za sprawą korporacji i uczelni, które wdrożyły kształcenie na odległość przy użyciu Internetu lub Intranetu. Zalety tej formy kształcenia są wielorakie, stąd też jej rosnąca popularność. Kontakt nauczyciela z uczniem możliwy jest za pośrednictwem Internetu, dzięki technikom informatyczno – telekomunikacyjnym i odbywa się w trybie synchronicznym (w czasie rzeczywistym, jednoczesna obecność w sieci ucznia i nauczyciela) lub asynchronicznym (uczeń sam wybiera czas nauki, nie ma przy tym bezpośredniego kontaktu z nauczycielem). W warunkach szkolnych przydatny może być właśnie tryb asynchroniczny.

Posiada on następujące zalety:
1. elastyczność – zapewnia stały dostęp do materiałów edukacyjnych znajdujących się na płytach CD, stronach WWW lub platformach e-learning z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie, przez 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu;
2. zindywidualizowany czas i tempo nauki, dostosowane do potrzeb i możliwości konkretnego ucznia;
3. możliwość samokontroli uzyskiwanych rezultatów;
4. odpowiedni czas na przemyślenie poznawanego materiału, który w warunkach typowej lekcji jest raczej bardzo krótki;
5. łatwość aktualizacji i uzupełniania źródeł wiedzy;
6. łatwość monitorowania pracy i osiągnięć uczniów.

Edukacja asynchroniczna może być prowadzona za pomocą specjalnie skonstruowanych stron WWW, poczty elektronicznej, list i grup dyskusyjnych oraz multimediów na płytach CD. Jednakże, zdecydowanie najlepszym pośrednikiem pomiędzy uczniem a nauczycielem jest specjalne oprogramowanie, zwane popularnie platformą e-learning.

W ramach systemu informatycznego zwanego platformą e-learning wyróżniamy: LMS (Learning Management System) system informatyczny tworzący środowisko dostępowe i administrujące procesem nauczania oraz LCMS (Learning Content Management System) system informatyczny umożliwiający tworzenie materiałów szkoleniowych i lekcji udostępnianych metodami e-learning. Najczęściej jest to połączenie bazy danych zawierającej wiedzę merytoryczną (czasami z dużym udziałem multimediów), modułu poczty elektronicznej, forum dyskusyjnego, czatu, modułu testującego nabytą wiedzę i umiejętności, mechanizmu logowania ucznia oraz elektronicznego dziennika. Uczeń ma dostęp do modułu szkoleniowego (z merytoryczną wiedzą i zadaniami do wykonania) za pośrednictwem standardowej przeglądarki internetowej, po zalogowaniu się. Dzięki poczcie elektronicznej ma możliwość utrzymywania kontaktu z nauczycielami i innymi uczniami. Tą drogą dostarcza nauczycielowi swoje prace i otrzymuje ich recenzje. Nauczyciel ma dostęp do modułu administracyjnego, w którym dokonuje zapisu uczniów oraz monitoruje ich aktywność i postępy w nauce. Także proces tworzenia struktury szkolenia i umieszczania w nim konkretnych materiałów merytorycznych przebiega sprawnie dzięki mechanizmom tego modułu. Kontrola postępów ucznia możliwa jest dzięki rozbudowanym testom.


Przydatność narzędzi e-learningowych w realiach szkolnych może być duża o ile zostaną wykorzystane prawidłowo. Przede wszystkim, powinny być one wykorzystywane w specyficzny sposób – do wspomagania tradycyjnych lekcji. Jest to dobra metoda na pozalekcyjne dostarczenie potrzebnej wiedzy, dzięki czemu w trakcie lekcji nauczyciel będzie mógł skupić się na takim nauczaniu, które polega na operowaniu wiedzą w celu rozwiązania problemów. W ten sposób platforma e-learningowa powinna umożliwić sprawne wprowadzenie na lekcje metod problemowych, czy szerzej aktywizujących. Oprócz tego może ułatwić utrwalenie wiedzy dzięki testom, które uczeń rozwiązywałby, po zapoznaniu się z odpowiednim materiałem, jeszcze przed przyjściem na lekcję. Możliwe jest także stworzenie innego rodzaju materiałów (treści merytorycznych i zadań do wykonania oraz testów) - dla uczniów z brakami, by mogli je nadrobić poza lekcjami oraz dla uczniów wybitnych, by mogli rozwijać swoje zdolności dzięki dodatkowej pracy. Z kolei dla uczniów niepełnosprawnych lub chorych można stworzyć zestaw lekcji umożliwiających naukę bez uczęszczania do szkoły. Taka forma nabywania wiedzy będzie dla uczniów bardziej kształcąca i atrakcyjna. Zwiększy się ich motywacja i zaangażowanie w proces kształcenia.

Obecnie można wymienić następujące pomysły na wykorzystanie narzędzi e-learningowych w edukacji szkolnej:
1. Do tworzenia i udostępniania dokumentacji nauczycielskiej typu: elektroniczny dziennik lekcyjny, program nauczania, standardy wymagań, program działań wychowawczych. Możliwe jest udostępnianie tych dokumentów on – line uczniom i ich rodzicom. Informacje dotyczące poszczególnych uczniów powinny być dostępne wyłącznie dla osób zainteresowanych (logowanie z hasłem). Platforma e-learning daje możliwość stworzenia oddzielnego konta dla każdego ucznia. W ten sposób można znacznie poprawić obieg informacji pomiędzy szkołą a uczniami i ich rodzicami. Elementem tego systemu, zapewniającym interakcję, powinna być poczta elektroniczna i programy do komunikacji natychmiastowej.
2. Do tworzenia i udostępniania własnych, elektronicznych środków dydaktycznych (mapy, zestawy zdjęć, elektroniczne podręczniki, fragmenty tekstów źródłowych, naukowych i literackich – z obudową dydaktyczną, fragmenty filmów, pliki dźwiękowe, wykresy, diagramy, prezentacje multimedialne, programy komputerowe, testy, ćwiczenia). Platformy e-learning często zawierają własne narzędzia do tworzenia źródeł wiedzy. Każdy uczeń, w ramach swojego konta, może uzyskać dostęp do tych źródeł wiedzy, które pomogą mu w przygotowaniu się do lekcji lub w rozwiązaniu zadania. W proces tworzenia elektronicznych środków dydaktycznych mogą być zaangażowani uczniowie – to będzie sposób na ich zaktywizowanie. Własne środki dydaktyczne uniezależnią nauczyciela od produktów komercyjnych i pozwolą, w sposób pełniejszy, dostosować przebieg lekcji do postawionych celów. Platforma e-learning pozwala na wprowadzenie obowiązkowych testów po każdej partii materiału, dzięki czemu uczeń będzie zobligowany do opanowania tych wiadomości, które nauczyciel uzna za najistotniejsze dla danej lekcji. Ponadto, elektroniczne źródła wiedzy wydają się być dla uczniów bardziej atrakcyjne niż tradycyjne. Korzystanie z nich będzie dla uczniów przygotowaniem do funkcjonowania w realiach społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy.
3. Do testowania i oceniania wiedzy i umiejętności uczniów. Służą do tego elektroniczne testy, które mogą sprawdzać poziom osiągnięcia przez każdego ucznia celów operacyjnych poszczególnych zajęć. Skonstruować je można z istotnym udziałem tzw. pytań z wyposażeniem, w których odpowiedzi udziela się po analizie mapy, diagramu, tabeli, zajęcia itp., sprawdzających nie tylko wiedzę, ale także umiejętności. Stosować należy dwojakiego rodzaju testy: uczące – czyli takie, które w przypadku udzielenia błędnej odpowiedzi odeślą do odpowiedniej bazy wiedzy oraz sprawdzające – czyli takie, które automatycznie będą punktowały każdą odpowiedź i podawały końcowy wynik. Platformy e-learning dysponują narzędziami do generowania testów.

Pewnym problemem dla nauczycieli chcących korzystać z narzędzi e-learningu może być fakt, że platformy e-learningowe, tak jak każde oprogramowanie, szkoła musi kupić i umieścić na serwerze (lub nabyć taką wersję, która dostępna jest na serwerze dostawcy). Jednakże, w Internecie natrafić można na platformy całkowicie darmowe. Przykładem jest oprogramowanie Moodle dostępne na stronie http://moodle.org/ w dziale „Download”. Program ten działa we wszystkich popularnych systemach operacyjnych. Powinien być zainstalowany na serwerze obsługującym PHP i wyposażonym w bazę danych MySQL. Wspomniana strona WWW umożliwia bezpłatne pobranie tego dodatkowego oprogramowania oraz programu spolszczającego samą platformę.

Moodle składa się z modułu uczniowskiego i administracyjnego. Do tego pierwszego dostęp uzyskuje osoba zapisana na konkretny kurs. Może korzystać z wirtualnych lekcji, wykonywać postawione zadania, rozwiązywać testy oraz uczestniczyć w forum dyskusyjnym. Wykonanie zadania i rozwiązanie testu może wiązać się z otrzymaniem oceny. Do modułu administracyjnego ma dostęp wyłącznie nauczyciel. Może on tworzyć strukturę i materiały kursu (w postaci plików tekstowych i binarnych), zapisywać uczestników, stawiać zadania, generować testy, wystawiać oceny, moderować forum dyskusyjnym, dawać ogłoszenia dla uczniów oraz monitorować ich aktywność.

Obserwując aktualne tendencje w zakresie kształcenia ustawicznego dorosłych możemy z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że za kilka lat dla dzisiejszych uczniów korzystanie z platform e-learning stanie się codziennością. Szkoła powinna przygotować ich do tego.


autor: Zbigniew Osiński
wieęj o autorze: http://www.umcs.lublin.pl/pracownicy.php?id=2659