Autorytet nauczyciela

Pytając uczniów o to, kto jest dla nich autorytetem, otrzymamy różne, czasami krańcowo odmienne odpowiedzi. Są osoby, które wymienią ulubionych bohaterów literackich czy postacie powszechnie uznawane za autorytety ( np.Jan Paweł II). Są też tacy, którzy kojarzą pojęcie autorytetu z osobami znaczącymi we własnym życiu. Pojawią się wówczas odpowiedzi typu : moja mama, mój tato, brat, nauczyciel. Inni wzruszając ramionami twierdzą, że to pytanie jest głupie – nie mają autorytetów i nic nam do tego.

Odmienność wypowiedzi wynika z tego, że pojęcie autorytetu jest bardzo różnie rozumiane. Różnorodny jest też system wartości ludzi, a co za tym idzie, inne cechy i zachowania są przez nich cenione i uznawane za godne naśladowania.

Reforma edukacji wprowadziła wiele zmian: nowe podręczniki, programy nauczania, metody aktywizujące pracę uczniów na lekcji, mierzenie jakości pracy szkoły itd. Jednak w natłoku nowości, nadmiarze zadań brakuje czasu na kształtowanie autorytetu pedagoga.

Na rolę nauczyciela w aspekcie autorytetu wskazuje raport na temat polityki edukacyjnej w Polsce ( Raport OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju –z 1995 roku). Podkreśla on, że nauczyciele we wszystkich społeczeństwach stanowią ważny kanał, za pośrednictwem którego przekazuje się uczniom wartości, wiedzę, umiejętności.

O autentycznym autorytecie nauczyciela możemy mówić, gdy:
* prezentowane przez nauczyciela społecznie akceptowane cele i wartości uczeń dobrowolnie przyjmuję za własne;
* uruchamia się w dziecku nie wymuszona przez nacisk zewnętrzny dążność do podejmowania aktywności zmierzającej do realizacji tych celów i wartości;
* podporządkowanie nauczycielowi nie wynika z jego władzy, dominacji, ale z uznania, zaufania i podziwu.

Maria Łopatkowa w “Pedagogice serca” pisze: “Wzorowanie się na kimś, kogo kochamy i podziwiamy, a kto na tę miłość i podziw zasłużył, nie zagraża naszej wolności, bo jest to nasz wybór. Nie zagraża autonomii, bo zależy od nas, co i jak z tego wzoru zaczerpniemy dla naszych autonomicznych potrzeb”.

Taka koncepcja wychowawcy powoduje, że musi on być nosicielem dobra, nie może realizować celów nie związanych z dobrem osobowym wychowanka; ma go prowadzić do wolności, miłości i odpowiedzialności.

A co mówią uczniowie? Jaki nauczyciel może być dla nich autorytetem?
Z badań E. Badury wynika, że uczniowie cenią sobie nauczyciela, który:
• zna i rozumie możliwości ucznia, uwzględnia je
• jest serdeczny, szczery i życzliwy
• zwraca się do uczniów ze spokojem i opanowaniem
• nie poniża, nie wytyka złego postępowania
• odnosi się z szacunkiem
• wprowadza pogodny nastrój na lekcji
• nie daje odczuć, że kogoś bardzo nie lubi
• jest jak przyjaciel, do którego można zwrócić się ze sprawami
• współczuje i pomaga, gdy jest trudno
• umie wybaczać, nie jest mściwy
• jest prostolinijny w postępowaniu
• wysłuchuje zdania ucznia.

Jak wynika z powyższego zestawienia budowanie autorytetu nauczyciela jest przede wszystkim kształtowaniem relacji między nauczycielem a uczniami, opartych na autonomii obu podmiotów. Jednocześnie autorytet nauczyciela – mistrza, przewodnika – wymaga przestrzegania zasad poszanowania godności ucznia, a tylko taki nauczyciel, który jest odpowiedzialny, otwarty, słuchający – nie krytykujący, konsekwentny może liczyć na szacunek uczniów.

Miarą autorytetu nauczycieli jest postawa uczniów wobec nich.

Powszechnie obserwowany na świecie i w Polsce kryzys autorytetu jest udziałem
wszystkich dorosłych - w tym nauczycieli. Problem ten został dość szeroko opisany
w literaturze pedagogicznej. Z wiekiem wzrasta krytycyzm, co sprawia, że coraz wyraźniej uczniowie dostrzegają ograniczone kompetencje nauczyciela, jego ludzkie przywary. Młodzi ludzie mają często własne opinie - sprzeczne z tym, co mówią dorośli. Nakłada się na to tak zwany konflikt pokoleń.

W pewnym wieku dzieci nie dają dorosłym przyzwolenia na posiadanie luk w wiedzy,
bardzo rygorystycznie wymagają też od nich stosowania się do przyjętych norm, niezależnie od sytuacji. Wiąże się to z określonym etapem rozwoju sądów moralnych.
Z wiekiem wzrasta wyrozumiałość wobec błędów i niedociągnięć ludzi. Jest to kolejny
etap rozwoju moralnego - rozumienie i uwzględnianie kontekstu sytuacyjnego ludzkich zachowań. Z wiekiem uczniowie coraz wyraźniej zaczynają rozdzielać kompetencje merytoryczne, tj. wiedzę, od kompetencji interpersonalnych.

Kształtowanie rzeczywistego autorytetu nauczyciela, opartego na wzajemnym szacunku, wydaje się być podstawowym warunkiem rozwijania twórczości i aktywności uczniów na lekcjach. Szkoła musi być dla uczniów atrakcyjna, a nauczyciel powinien imponować wiedzą merytoryczną, inspirować, być tolerancyjny wobec odmiennych poglądów. Taka postawa nauczyciela jest czynnikiem powodującym wzrost motywacji do pracy na lekcji, podejmowanie przez uczniów wyzwań, potwierdzanie własnej wartości i rozbudzanie ciekawości poznawczej.

Na czym polega budowanie autorytetu?

Budowanie autorytetu to:
• tworzenie w świadomości dziecka pozytywnych sądów i przekonań na temat
danej osoby, np. jest mądry, dużo wie, można na nim polegać, nie zawiedzie,
potrafi rozwiązywać trudne zadania, zna się na literaturze jak nikt itp.
• kształtowanie u dziecka wobec tej osoby emocjio pozytywnym zabarwieniu:
podziwu, zainteresowania, miłości, szacunku, itp.

Podsumowanie – 15 rad dla nauczyciela budującego swój autorytet:
1. Pamiętaj, że fakt bycia nauczycielem nie gwarantuje ci tego, że będziesz dla uczniów autorytetem. Musisz na to zapracować!
2. Zawsze traktuj dzieci z należytym szacunkiem - niezależnie od ich wieku. Nie poniżaj, nie wypominaj, nie używaj sarkazmu, ale też stawiaj wyraźne granice.
3. Pokazuj swoje mocne strony, swoje umiejętności, wiedzę. “Zarażaj" dzieci swoim zapałem do działań realizujących ważne dla ciebie cele i wartości. Nie zmuszaj ich jednak, by je podzielali. Możesz jedynie pokazywać, jak są one dla ciebie ważne.
4. Nie walcz o utrzymanie autorytetu za wszelką cenę, bo - paradoksalnie – obniża to Twój autorytet. Przyznaj się, gdy coś ci się nie uda, gdy popełnisz błąd. Pokazujesz wówczas swoją ludzką twarz. Ukrywając błąd, możesz rzeczywiście stracić autorytet.
5. Bądź autentyczny, komunikuj się w sposób otwarty, jednoznaczny, bez uciekania się do gier między
ludzkich.
6. Nie wymagaj okazywania wdzięczności, nie wymuszaj podporządkowania i zgody. Po prostu nie używaj władzy, którą jako nauczyciel w pewnym sensie dysponujesz w stosunkach z uczniami.
7. Przyjmuj odpowiedzialność za relacje z uczniami. Nie możesz stać się ich kumplem, nie możesz też się na nich jak kumpel obrazić. Za rodzaj kontaktów uczeń - nauczyciel odpowiedzialny jest nauczyciel, ponieważ jest dorosły i taka jest jego rola.
8. Bądź przewidywalny, w najszerszym znaczeniu tego słowa, ale nie bądź szty
wny. Dotrzymuj obietnic.
9. Okazuj ciepło, ale w sposób dostosowany do oczekiwań uczniów. Nie narzucaj bliskości tym, którzy tego od Ciebie nie oczekują, ale dawaj ją tym, którzy tego od Ciebie chcą. Szanuj przy tym swoje granice i nie rób tego wbrew sobie, bo przestaniesz być autentyczny.
10. Pomagaj uczniom, gdy im trudno, ale słuchaj uważnie, jakiej pomocy od Ciebie oczekują. Nie narzucaj im własnych rozwiązań.
11. Wybaczaj. Przebaczanie jest w istocie utrzymywaniem kogoś pod wpływem tego, który przebacza. Prawdziwe autorytety wybaczają.
12. Bądź lojalny i sprawiedliwy na tyle, na ile potrafisz.
13. Daj sobie prawo do błędu. Życie składa się z wielu epizodów i zawsze masz szansę go naprawić.
14. Dostrzegaj w uczniach to, co najlepsze. Budujesz sobie tym depozyt emocjonalny.
15. Bądź spójny - postępuj zgodnie z zasadami, które głosisz.

Bibliografia:
Ewa Maksymowska, Monika Werwicka, Poradnik nauczyciela- wydanie podstawowe;
Maria Łopatkowa, Pedagogika serca, Warszawa 1992;
K. Wrońska, O możliwości zbudowania teorii wychowania personalistycznego Karola Wojtyły, (w) Wartości – społeczeństwo – wychowanie, red. F. Adamski, Kraków 1995;
Wioletta Kozak, Nauczyciela portret własny, (w) Dyrektor Szkoły 2002, nr 11;

Aleksandra Nogała
wicedyrektor
w Gimnazjum im. Macieja Rataja
w Żmigrodzie

Zobacz również:

Stałość czy zmienność autorytetów

Współczesne wychowanie i nowe programy edukacyjne powinny uwzględniać szereg negatywnych zjawisk społecznych sprzyjających dezintegracji rodziny, zanikaniu ogólnoludzkich wartości i norm moralnych. Szczególną rolę mają osoby znaczące, obdarzone autorytetem, posiadające kompetencje i cieszące się społecznym uznaniem.

więcej